एकनाथजी आणि अध्यात्मिकता

(श्री एकनाथजी रानडे (१९१४-१९८२) : राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे प्रचारक, कन्याकुमारी येथील विवेकानंदांचे स्मारक बांधण्यात पुढाकार घेऊन सर्वसंमतीने सहा वर्षांच्या विक्रमी कालावधीत स्मारक बांधुन पुर्ण केले… विवेकानंद केंद्राची स्थापना करून तरुणांपर्यंत स्वामीजींचे काम व संदेश पोहचविण्यासाठी चळवळ उभी केली… )
 

मूळ लेखक: बी. निवेदिता
अनुवाद: निलेश सकपाळ

स्वामी विवेकानंदांनी ‘व्यवहारिक वेदांत’ हा सिध्दांत मांडला. स्वामी रंगनाथानंदजी, प्रा. कपिला चटर्जी सारख्या मान्यवरांनाही पटले की एकनाथजींनी स्वामी विवेकानंदांना अपेक्षित असलेला भावार्थ उमगून तो कृतीत आणला. एकनाथजींनी ’विवेकानंद केंद्र’ या संस्थेची स्थापना केली व  यास त्यांनी अध्यात्मिकतेतून रुजवलेली सेवा चळवळ असे संबोधले आहे. श्री गुरुजींची अध्यात्मिक बैठक एकनाथजींनी पुढे चालू ठेवली असेही काहींचे म्हणणे आहे. या सर्व पार्श्वभूमीचा विचार करता एकनाथजींच्या जीवनामध्ये असलेला अध्यात्मिक दृष्टीकोन जाणणे हे आपल्या ज्ञानकोषात भर घलणारे व प्रोत्साहनपर असेल. किंवा असेही म्हणता येईल की, खरी अध्यात्मिकता ही नेहमीच परखड, उर्जामय आणि प्रवाही असते जशी ती एकनाथजींच्या चरित्रात दिसून येते.

दुर्दैवाने, ब-याच आक्रमणांमुळे, परदेशी अन यवनांच्या चढाईंमुळे ब्रिटीश कालखंडात भारताची सर्व बाजूने हानी झाली. भारतासारख्या अध्यात्मिक देशाने अध्यात्मातील मूळ अर्थ गमावला. अध्यात्माला डागाळलेल्या व शक्य तितक्या सर्व चुकीच्या पद्धतीने देशात सर्वत्र पसरविले गेले; मग एकतर ती असामान्य बुद्धिमत्ता असो वा नित्यनैमित्तिक कर्म अन कर्तव्यापासूनची पराङ्मुखता, मानसिक अकार्यक्षमता, किंवा फक्त बाह्यजगाशी ठेवलेली झापडबंद निष्ठा. अध्यात्मिक देशात आज अध्यात्म हे भोंदू लोकांच्या पोटापाण्याचे  सुरक्षित साधन बनलेय ही खेदाची गोष्ट आहे.

असामान्य बुद्धिमत्ता किंवा पळपुटेपणा हा आपल्या खांद्यावरील जबाबदारी झटकण्यासाठी असतो, सभोवतालच्या लोकांशी सौजन्याने मिसळून राहण्यासाठी नसतोच. आपल्याच कौटुंबिक कर्तव्यापासून पळणे किंवा समाजाबद्दल, राष्ट्राबद्दल काहीच तमा न बाळगणे अशा प्रकारातून ही प्रवृत्ती समोर येते आणि त्याचवेळेला ‘सर्वकाही ईश्वरेच्छेप्रमाणेच होईल’ या संस्कृतीचा उदो उदो होताना दिसतो. बरीच माणसे स्वतःच्या दुरावस्थेला व आजुबाजुच्या नैराश्यदर्शक भौतिकतेला आपली स्वयंघोषित अध्यात्मिकता मानतात. समाजामध्ये बहुतेक वेळा लोक कुजबुजतात की ‘अमका तमका खूपच अध्यात्मिक आहे. तो कधीच केसाला तेल किंवा फणी लावत नाही किंवा साधी चप्पलसुद्धा वापरत नाही, नेहमी अजागळ वस्त्र वापरतो.’ वगैरे. यामध्ये अध्यात्मिकता कुठे आहे? एकनाथजींनी नेहमीच या गोष्टीवर भर दिला की जर आपण चांगल्या विचारांचा प्रसार करणार असू तर आपण टापटीप राहिलेच पाहिजे. अगदी झगझगीत व दिखाऊ नाही, तर नीटनेटके वस्त्र परिधान केले पाहिजे. अध्यात्मिकता ही सभोवतालाप्रती आपल्याला असलेलेल्या आदर व काळजीतूनही प्रदर्शित होते.

काही विद्वान तत्वज्ञ म्हणतात ‘काय करावे, कर्म देते आणि दैव नेते’ (What to do man proposes and GOD disposes). एकनाथजींना हे वचन कधीच पटले नाही. हे वचन उलट्या पद्धतीने बरोबर आहे असे सांगून एकनाथजी कार्यकर्त्यांसाठी संपूर्ण तासाभराचा वर्ग घेत व अडचणीतून खंबीरपणे उभे न राहिल्यामुळेच “दैव देते आणि कर्म नेते” हे समजावून सांगत. त्यांनी नेहमीच ‘अडचणी या मनुष्यासाठी असलेली नामी संधी असतात’ यावर भर दिला. हेच त्यांनी दोन ओळीत केंद्राच्या प्रार्थनेमध्ये सुस्पष्ट केले. ‘इह जगती सदा नाट्यग सेवात्मबोधै भवतु विहता विघ्न ध्येय मार्गानुयात्रा.’ त्याग, सेवा आणि आत्मबोध (त्याग- ‘मी’पासून मुक्ती, सेवा- आपण ईश्वरप्रणित आहोत असे मानून मनोभावे कर्तव्यांची पूर्तता करणे आणि आत्मबोध- देहबुध्दीच्या भावनेतून बाहेर पडून मीही या परब्रह्माचा अंश आहे अन तेच परब्रह्म प्रत्येक चराचरात आहे ह्याची अनुभूती). या तत्वांना प्रत्यक्षात आणल्यामुळे आपण अडचणींना सुवर्णसंधीमध्ये परावर्तीत करू शकतो. त्यांच्यासाठी अध्यात्मिक पुरुष म्हणजे- ज्या पुरुषाला अंतरीच्या परब्रह्माचा आत्मबोध झाला आहे तो अडचणींपासून पळून न जाता त्यांना सामोरे जातो कारण त्याला स्वतःवर विश्वास असतो, त्या अडचणींवर मात करण्यासाठी आवश्यक अशी आत्मशक्ती त्याच्याकडे असते. एकनाथजींनी स्वतः कधीच संकट व समस्यांपासून पळ नाही काढला, विवेकानंद स्मारकाची बांधणी, १९५० मध्ये उत्तर-पूर्व भारतात आलेला महापूर यातून त्यांनी पूर्ण तयारीनिशी व काळजीपूर्वक यशस्वीरीत्या मार्ग काढत या अडचणींना सुवर्णसंधी म्हणून सिद्ध केले.

एक सच्चा अध्यात्मिक पुरुष हा नेहमीच उत्साही असतो आणि तो कधीच उदास व स्वप्नाळू माणसांप्रमाणे दिवसा आकाशातील चांदण्या मोजत बसत नाही. श्रीकृष्ण, श्रीराम, आदि शंकराचार्य, शिवाजी महाराज, श्रीमंत शंकरदेव आणि स्वामी विवेकानंद असे अनेक दिग्गज अखंड अविरत झिजले, त्यांनी व्यक्तिगतच नाही तर सामाजिक व राष्ट्र-उभारणीतील प्रत्येक आव्हानाला समर्थपणे तोंड दिले. एकनाथजींनीदेखील ह्याच मार्गाचा स्वीकार केला. त्यांची अध्यात्मिकता नेहमीच त्यांच्या वागण्यातून व्यक्त झाली. अध्यात्मिकता कधीच माणसाला त्याच्या सभोवतालपासून वेगळे करीत नाही तर त्याला त्याच्या अवतीभवतीचे वातावरण व परिस्थिती ईश्वरी इच्छेप्रमाणे अनुकूल करण्यास सक्षम करते, परावृत्त करते.

भगवद्गीतेमध्येही अध्यात्मिक पुरुषाची व्याख्या स्पष्ट करताना म्हटले आहे ‘नित्यतृप्तो निराश्रय:’ – नित्य समाधानी आणि कशावरही अवलंबून नसलेला. ह्याचा गर्भितार्थ हेच सांगतो की आपल्या अंतरी असलेल्या परमसुखाच्या व शक्तीच्या अविश्रांत उर्जास्त्रोताशी संलग्न होणे. स्वकृत्याची व स्व-अधोगतीची जबाबदारी टाळून तीर्थक्षेत्राच्या नावामागे किंवा कर्मकांडांमागे स्वतःला लपविणारे स्वयंघोषित अध्यात्मिक बाबा आपण बरेच पाहतो. काही लोकांना स्वकृत्याची व  अंधारमयी भविष्याची जबाबदारी स्वीकारायला लाज वाटते. यामुळेच त्यांना ही ‘सुरक्षितता’ कुठेतरी शोधायची निकड जाणवते. म्हणूनच सातत्याने त्यांना कोणीतरी त्यांचे म्हणणे ऐकावे, किंवा त्यांची काळजी करावी असे वाटत असते. याचकरणाने काही लोकांना नेहमी इतरांशी मोबाईलवरुन बोलत रहावेसे वाटते. आणि जर फोन आला नाही तर त्यांच्यात दुर्लक्षिततेची भावना जागृत होते. काही लोक सारखी नव्या नव्या गोष्टींची खरेदी करत सुटतात ज्यातून त्यांना समाजात त्यांची पत राखली जावी असे वाटत असते. परंतु कुठलाच मनुष्य किंवा भौतिक गोष्टी कायमस्वरुपी तो आनंद देऊ शकत नाहीत. चिरकाल आनंद वा समाधान हे या तात्पुरत्या गोष्टींतून शक्य नाही.

खरेतर, धावपळ अन धकाधकीच्या आयुष्यात, क्षमतेपलिकडील कामात किंवा मदतहीन अवस्थेत असतानाच बाह्यजगातील व्यक्ती वा गोष्टींमध्ये सुख शोधण्यापेक्षा त्या आपल्या अंतरीच्या चैतन्यमयी उर्जास्त्रोताची कास धरायची असते. याचेच एकनाथजींनी आजीवन पालन केले आणि कार्यकर्त्यांनाही यासाठी मार्गदर्शन केले. “Sadhana of Service” यात ते म्हणतात,”All other help may fail, but there is a power within you which will never let you down. It is your own Self. Depend on it and march ahead with unceasing prayer to God to give you strength to fulfill His will” याचा अर्थ,” मदतीसाठीचे सगळे बाह्यमार्ग बंद होतील, पण तुमच्याकडे जी आंतरीक शक्ती आहे ती तुम्हाला कधीच फसवणार नाही. ती शक्ती तुम्ही स्वतःच आहात. यावर पूर्ण विश्वास ठेवून पुढील मार्ग पादाक्रांत करा, त्या परब्रह्माची अखंड प्रार्थना करा तो तुम्हाला त्याची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी शक्ती प्रदान करेल.

अध्यात्माच्या या मार्गात बहुतांश वेळा भोंदूगिरीसुद्धा आढळते. माणसाने कितीही आपल्याकडे ‘मी’ नसल्याचे सांगितले तरीही तो तिथेच त्याच्याकडेच असतो हेही तितकेच खरे. उदाहरणार्थ, काही म्हणतात ‘मला आता नाव आणि प्रसिध्दी नको’ पण तरीही त्यांची त्या नावावर मालकीहक्क सांगण्याची सवय किंवा प्रसिध्दीची हाव काही जात नाही. जर त्यांच्या तथाकथित भक्तगणांपैकी कोणी दुस-या व्यक्तीचा आदर व मान ठेवायला सुरुवात केली तर त्यांना खटकते. परंतु एकनाथजींच्या जीवनामध्ये त्यांचे नाव कुठेच कोणत्याही स्मारकावर कोरले गेले नाही किंवा उद्घाटन कार्यक्रमाच्या निमंत्रण पत्रिकेवरही छापले नाही यातून हेच कळते की त्यांची विनयता ही फसवी नव्हती तर पूर्ण प्रामाणिक होती. जेव्हा जहाजसेवा शासनाकडे सुपूर्त करण्याची वेळ आली तेव्हाही ते तेवढेच निश्चल राहून इतर कामगारांचे सांत्वन करीत होते.

काही लोक अध्यात्माच्या नावाखाली संपूर्ण संस्थेचा/समितीचा सर्वसमावेशक उद्देश धुडकावताना सांगतात, ‘हे माझे तत्व आहे, मी शब्द दिला आहे तर मी हे केलेच पाहिजे’ किंवा ‘मी कोणाला कसे काय दुखवू शकतो आणि शिवाय जर मी त्याने दिलेल्या सूचनांचे पालन केले नाही तर तो माझ्याबद्दल काय विचार करेल?’ किंवा ‘मला इतरांना दुखवायचा काय हक्क आहे किंवा इतरांना दुखवणे हे पाप आहे’ वगैरे वगैरे. संक्षिप्तपणे, अध्यात्माच्या नावाखाली तत्वांची पायमल्ली होतेच पण एखाद्याचा पळपुटेपणा किंवा अकार्यक्षमता किंवा खडतर कष्ट न करण्याची इच्छा झाकण्यासाठीही याचा दुरुपयोग केला जातो. एकनाथजींचा जीवनपट पाहताना नक्कीच थक्क व्हायला होते, त्यांनी कधीच संस्थेच्या उद्देशासाठी तत्वांची तडजोड नाही केली तरीही सर्व स्तरातील लोकांशी त्यांनी सौहार्दाचे संबंध राखले होते. त्यांचा प्रबळ विश्वास होता की जर आपला हेतू सात्विक असेल तर मग थेट हृदयाचा हृदयाशी संवाद साधून नेहमीच सर्वांबरोबर समान धरतीवर काम करता येते. ज्यासाठी ते झटत होते त्या राष्ट्र-उभारणीच्या कार्यात सहभागी होण्यासाठी ते कुणालाही तयार करू शकत होते. हीच खरी अध्यात्मिक शक्ती आहे जिच्यामुळे तुम्ही कुणाबरोबरही तत्वांशी तडजोड न करता काम करू शकता. त्यांनी संस्था आणि राष्ट्रहित कधीही न डावलता सा-या लोकांना एकत्र आणले होते. हीच खरी अध्यात्मिक शक्ती आणि अध्यात्मिक कार्य आणि यांनीच शेवटी त्यांना अजातशत्रू बनविले. ते जर कधी सत्याच्या शोधात स्वतःला अजातशत्रू बनविण्यासाठी भटकले असते तर तो स्वार्थीपणा ठरला असता अन ते करीत असलेल्या कार्याच्या मूळ उद्देशाची फसवणूक.

एकनाथजींसाठी अध्यात्मिकता म्हणजे वर्तमानात जगताना उंच महत्वाकांक्षा व नीतीमुल्ये बाळगणे. जरी कुणीही त्यांना कितीही दुखावले असले तरीसुध्दा त्यांच्या मनात कधीच कुणाबद्दल द्वेष नव्हता. जेव्हा ख्रिश्चनांनी विवेकानंद स्मारक बांधणीस विरोध केला तेव्हा त्यांनी कुणालाही ‘ख्रिश्चनांनी विरोध केला’ असे म्हणू दिले नाही. पण त्यांनी कधीही सत्याशी तडजोड केली नाही. ते स्वतः तर म्हणायचेच पण त्यांनी विवेकानंद स्मारक समितीस हे म्हणण्यास भाग पाडले की ‘ख्रिश्चन समुदायातील एका वर्गाने स्मारकास विरोध केला’. असे नव्हते की त्यांना मंदिरांबद्दल आदर नव्हता तर त्यांनी माणसातल्या देवत्वाची भक्ती केली. कधीच त्यांनी शाखा बुडविली नाही किंवा लोकांचा संपर्क कमी केला नाही तर त्यांनी त्यांचा कार्यप्रसार काश्मीर व अरुणाचल प्रदेशापर्यंत पोहचविला.

ख्रिस्ती मिशन-यांनी तयार केलेल्या ‘सेवा’ या सापळ्यात एकनाथजी  अडकले नाहीत, ज्यात लोकांच्या गरिबीचा, आजारीपणाचा व भोळेपणाचा गैरफायदा घेऊन धर्मांतराची मूळ उद्देशप्राप्ती किंवा तथाकथित ‘सेवा’ केली जाते. एकनाथजींनी अशा सेवेला ‘व्यापार’ म्हणून संबोधले. सेवेमुळे मनुष्यातील ईश्वरी अंशाची अनुभूती करून देणे हीच त्या मनुष्याप्रती केलेली खरी सेवा होय. परंतु एकनाथजींच्यामते सेवेचा सर्वोच्च भाग म्हणजे भेदभावविरहीत समाजाची उभारणी करणे. म्हणूनच त्यांनी केंद्र कार्यकर्त्यांना सांगितले होते, “जरी आपण केवळ सेवा हा उद्देश असलेली संस्था असू, तरी आपल्याला देवाकडे वादळ, पूर, दुष्काळ आणि अपघात यासाठीही प्रार्थना करायला हवी जेणेकरून आपल्याला सेवेची संधी प्राप्त होईल. अध्यात्म-दृष्टीने केलेल्या सेवेमुळे ‘मनुष्य-निर्माण’ होते जे प्रत्यक्षरित्या राष्ट्र उभारणीच्या कार्याशी निगडीत आहे.” केवळ अध्यात्मिक माणूस जो सर्वत्र परब्रह्म पहातो तो एकटाच असा सखोल व व्यापक दृष्टीकोनातून विचार करू शकतो. हीच आपल्या राष्ट्राची परंपरा राहिली आहे. एकनाथजींनी हा सर्वसमावेशक उद्देश ओळखून अशा प्रकारे सर्वांसमोर ठेवला की त्यामुळेच त्यांच्या कार्याला सर्वबाजुंनी मदत मिळाली. आध्यात्मिक पुरुष कधीच इतरांच्या कमजोरी गोंजारत नाही तर त्यांच्यातील सद्गुण सर्वोत्कृष्ट रित्या समोर आणतो.

एकनाथजींना ‘आज आणि आत्ता’ यामधे असलेल्या शक्तीचे संवर्धन कसे करायचे हे माहीत होते. कुणी कधीच हे नाही म्हणू शकणार की त्यांनी त्यांच्या कामात कुचराई केली. म्हणूनच त्यांच्यासाठी काहीच अशक्य नव्हते. ते कधीच इतरांची किंवा हतबल परिस्थितीची तक्रार करताना दिसले नाहीत. अपेक्षित निकाल मिळेपर्यंत ते पूर्ण ताकदीने लढत असत आणि जर त्यावेळेला निकाल नाही मिळाला तर ते फक्त हसत आणि मार्गक्रमण करत. सहनशीलता, कटिबध्दता आणि सात्विकता अंगी असलेल्या पुरुषाचा अंतिम विजय हा निश्चितच असतो. वार्याप्रमाणे चंचल असल्याने ते कधीच भोवतालच्या घटनांमध्ये वा व्यक्तींमध्ये वा मतांमध्ये वा पराभवातही अडकून राहिले नाहीत. खरी अध्यात्मिकता ही कृतीतून आणि यशोगाथेतून कशा प्रकारे व्यक्त होते हे जाणून घेण्यासाठी एकनाथजींच्या चरित्राचा अधिकाधिक अभ्यास करणेच यथार्थ ठरते.

(प्रकाशित लेख)

बरेच काही शिकण्यासारखे आहे……

आतंकवाद म्हणजे हिंदुस्थानच्या मस्तकी झालेली भळभळती जखम. अन यवनांच्या प्रत्येक हल्ल्याने ती वाढतच आहे. क्षणाक्षणाला त्यातून रक्त बाहेर पडत आहे. अन त्याबरोबर त्या यवनांचा, अधर्मींचा अतिरेक अंगाखांद्यावरुन सा-या अंगावर पसरू लागला आहे. एवढ्या वर्षात आपण ती जखम तर नाही बरी करु शकलो, ना त्यातून वाहणारं रक्त,ना त्या रक्ताचा आधार घेऊन पसरणारा अतिरेक. हो हो हा अतिरेक हिंदुस्थानच्या रक्तावरच तग धरून आहे. हर ठिकाणी आता जखमा पसरत आहेत, हिंदुस्थानला छिन्नविच्छिन्न करीत आहेत. हे थांबवणं प्रत्येक सुजाण नागरिकाचं, हिंदूंचं आद्य कर्तव्य आहे. आपल्याला आपल्याच रक्तात घुसून नामोहरम करण्याचा हा छद्मी डाव आता उलथून टाकण्याची वेळ आली आहे. आपापसातील भेद आता नाही मिटवले तर त्यावरुन भांडण्यासाठीही आपले अस्तित्व उरणार नाही याची पुरेपूर दखल हे अतिरेकी घेत आहेत.

आज विविध वर्णांचा विचार केल्यास असे लक्षात येईल की सगळेच मग तो ब्राह्मण असो किंवा क्षुद्र असो, सगळे जण प्रत्येक क्षेत्रामध्ये म्हणजेच ते इंजिनीअरिंग असेल किंवा राजकीय, शास्त्रीय किंवा साहित्यिक असेल तिथे एकत्र एकाच निकषावर काम करीत आहेत. आता कोणता वर्ण हा जन्मानुसार प्राप्त कर्म आचरण करीत आहे? हे देखील प्रत्येकाने स्वतःला विचारून पहावे अन मगच भांडायला समोर याव. आपण आपल्या खोचक अन संकुचित वृत्तीमध्ये अडकून आपलं आणि आपल्या येणा-या पिढ्यांचं नुकसान करीत आहोत. ह्या संकुचित वृत्तीच्या विषाचं बीज आपण पेरत आहोत हेही लक्षात घ्यावं. ह्याचे विषारी परिणाम आज आपल्यालाच भोगावे लागत आहेत. मग जर ही वृत्ती आपण नाही संपवू शकलो तर इतर लोकांनी म्हणजे अतिरेकींनी त्याचा फायदा घेतला तर नवल ते काय.

आजच्या पिढीने, शाळेपासूनच सर्वधर्मसमभावाचे पाठ गिरवले पण प्रत्येक धर्माच्या मुलभूत तत्वांपासून अनभिज्ञ राहिली. हिंदू धर्माने जगाला मानवतावादी दृष्टिकोन दिला हेही या लोकांना शिकवावे लागते, नव्याने सांगावे लागते अशा या पिढीला आपण दोष द्यायचा की त्यांना घडविणा-या पालकांना अन शिक्षकांना की या काळाप्रमाणे पाश्चिमात्य संस्कृतीचे लांगूनचालन करणा-या प्रसारमाध्यमांना.

आज युरोप अन अमेरिकेमध्ये त्यांना त्यांच्याच शिक्षणपध्दतीचे तोटे जाणवू लागले आहेत. पालकत्व म्हणजे काय याचे धडे त्यांना शिकावेसे वाटू लागले आहेत. लहान वयात मुलांना स्वातंत्र्य दिल्यामुळे होणा-या झळांचे विवेचन करण्यात इथे हे लोक गुंतलेले असताताना आपल्या इथे अजूनही या लोकांचे अनुकरण करण्याचा विचित्र अट्टहास वाढीला लागल्याचे पाहून मन हेलावून जाते. या लोकांच्या चुकांपासून तरी आपण आता धडे घ्यावेत. गुरुकुल पद्धती काय होती अन कशासाठी होती याचा विचार शाळांनी करायला सुरुवात करावी. मुलांना स्पर्धात्मक जगात उतरुन मुले एकांगी होतात. त्यांना इतर गोष्टींचे काहीच महत्व उरत नाही हे तरी समजून घेतले पाहिजे. आज पाहिले तर दिसेल की, आपली नवीन पिढी आधीच्या पिढ्यांच्या मानाने खूप प्रगल्भ आणि जिज्ञासु अन अभ्यासु आहे.. पण त्यांना वेळीच योग्य ते धडे दिले पाहिजेत.

इथे एक प्रसंग सांगावासा वाटतो, एका सहयोग्याला मी वेदिक गणितातल्या काही कल्पना अन त्यातील गणिती बारकावे वापरुन गणित सोडवून दाखवले. त्याच्या चेह-यावरील आश्चर्य पाहण्यासारखे होते. तो म्हणाला आमच्या इथे असं कुणी काही शिकवत नाही. तुम्ही लोकं खरेच श्रीमंत आहात. मला तुझा हेवा वाटतो. त्याने मला भारतातून येताना आठवणीने वेदिक मॅथेमॅटिक्सवरचे पुस्तक आणायला सांगितले, एवढेच नव्हे तर त्याने इथे ३०० पौंड (२५००० रुपये) भरुन या विषयावरील ट्युशन्स लावल्या. अन इतरत्रही पसरविले. अन त्याचवेळी इथे रहात असलेला एक भारतीय मात्र ’ही पध्दत कालबाह्य आहे’ असे म्हणून हिणवून गेला. थोड्या दिवसांनी जेव्हा हेच लोक ही गोष्ट ओरडून जगाला सांगतील तेव्हाच आपण भारतीय ह्याचे अनुकरण करु. अगदी हूं चूं न करता. कारण आपण ‘भारतीय’ आहोत!!

ब्रिटीशांनी जेव्हा भारत सोडला तेव्हा एक गोष्ट प्रकर्षाने केली ती म्हणजे येणा-या पिढ्यांमधे स्वतःच्या विचारांचे दास्यत्व कायम ठेवले. यामुळेच आपली शिक्षणपध्दती ही पूर्णपणे त्यांचे अनुकरण करणारी झाली. आज आपले बलस्थान असलेला स्वातंत्रलढ्याचा इतिहास, शिवाजी महाराजांचे चरित्र हेही आपण ह्या गो-यांच्याच नजरेतून शिकतोय. कदाचित ह्यामुळेच काही चुकीचे संदर्भ आपल्या भावी पिढ्यांना वेळोवेळी दिले जात आहेत. आजही इथे युरोपामध्ये भारतीयांना हे गोरेच हुशार अन सर्वज्ञ म्हणून त्यांना शरण जाणे पाहिले की आपल्या स्वाभिमानवर देखील हसु येऊ लागते.

या लोकांच्या चांगल्या सवयी उचलण्याचे कुठेही दिसत नाही पण त्यांच्यासारखे दिसणे, वागणे ह्याचा सर्रास अवलंब करताना येथील भारतीय दिसतील अन मग ते भारतात जाऊन इतरांना बाटवताना दिसतात. याउलट जर स्वाभिमानाने या लोकांना जर आपल्या पद्धती सशास्त्र समजावून सांगितल्या तर हेच लोक त्याचे अनुकरण करतात हेही पाहीले आहे.. आज भारतातील आयुर्वेद व योगा इथे प्रचंड वेगाने पसरत आहे पण उलट आजही आयुर्वेद म्हणजे काय? हे भारतातल्या सुजाण नागरिकांना सांगावे लागते. आपण आपल्या संस्कृतीपासून दुरावत असल्याचे पाहिले की दुःख झाल्याखेरीज राहत नाही.

इथे आवर्जुन नमूद करावे अशी घटना आहे. एका ब्रिटीश मित्राच्या (वय वर्षे ६०+) घरी गेलो असताना तिथे त्यांनी आपल्या संस्कृतीची स्तुती केली, की तुमच्या इथे ज्याप्रमाणे मुलं आई वडिलांच्या निर्णायाचे स्वागत करतात किंवा विचार करण्याची तयारी दर्शवितात, आई वडिलांना गुरुसमान किंवा दैवत मानतात, सगळे घरामध्ये एकत्र नांदतात हे सगळेच किती विस्मयकारक आहे. आम्हाला आमच्या मुलांना हे सांगणे कधीच जमले नाही. आमची मुले वयाच्या १३-१४व्या वर्षी वेगळ्या घरात राहायला लागली. आम्हालाच दुनियादारी शिकवू लागली. हे ऐकून माझं मन भरुन येत होतं पण त्याचवेळी हिंदुस्थानचं आजचं बेरकं रुप नजरेसमोर आल्याने अतिशय खेदाने असे म्हणावेसे वाटले, की आता आम्हीही तुमच्याच पावलावर पाऊल ठेवून आज वाटचाल करीत आहोत. आपले काळानुरुप बदलणे योग्य आहे पण किती, कसे अन कोणत्या दिशेमध्ये याचा आपल्या येथील विद्वानांनी विचार करुन जनतेला मार्गदर्शन करावे असेही वाटून गेले. पण आता जनताही काही सांगण्यापलिकडे गेली आहे का?? असेही वाटून गेले.

इथे अजून सांगावसं वाटते ते म्हणजे आपल्याइथे या पाश्चिमात्यांसारखे वागणे म्हणजे प्रमाण धरले जाते. त्याचवेळी दुस-या महायुद्धात पूर्ण उद्ध्वस्त झालेले जपान सारखे राष्ट्र मात्र अजूनही स्वतःची संस्कृती अन धोरण ख-या अर्थाने टिकवून आहे. कुठेही आंतरराष्ट्रीय प्रसारमाध्यमांमध्ये त्यांचा अवाजवी गवगवा दिसून येत नाही पण निर्मितीक्षेत्रातला उच्च दर्जा, सर्वांगीण प्रगती ह्यात आजही हे राष्ट्र अग्रेसर ठरते. जगातील प्रगत राष्ट्रांची गणती त्यांच्यावाचून पूर्णही होत नाही. आज या राष्ट्राकडूनही आपण बरेच काही शिकण्यासारखे आहे.

आखाती देशांमध्ये आजही धर्माला प्रथम क्रमांकाचा दर्जा दिला जातो. तिथल्या प्रथा अन संस्कृती तिथे नव्याने राहायला आलेल्यास बंधनकारकच असतात. त्याला त्या समजून घेऊनच वागावे लागते. जरी काही ठिकाणी या लोकांची मानसिकता पटणार नाही पण आज दुबई, कतार, कुवेत अशी ठिकाणं पाहिली की लक्षात येतं की धर्माची मुलभूत धाटणी तशीच ठेवूनही प्रगती साधता येते. आज दुबई मधील वाळवंट नावालाही उरले नाही, एवढी झाडी अन हिरवळ तिथे पहायला मिळते. तिथल्या लोकांना शिक्षणासाठी आता प्रोत्साहन देण्यात तेथील सरकारला यश येत आहे. पण तिथेही पाश्चिमात्यांचे अनुकरण यामध्ये आजच्या अन उद्याच्या पिढीमध्ये वाद होतात. पण तरीही आपण त्या लोकांच्या काही गोष्टी घेऊ शकतो. प्रशासन अन मुलभूत गरजांच्या पुरवठ्याबाबत तर नक्कीच शिकण्यासारखे आहे.

आज भारताने सर्व धर्म एकाच दर्जावर स्वीकारुन पाडलेला आदर्श नक्कीच इतर राष्ट्रांच्या कौतुकाचा विषय राहिला आहे. पण तेथे राजकारणापायी विशिष्ठ धर्मांची केलेली चापलुसीही इतर राष्ट्रांच्या नजरेतून कशी सुटु शकेल. आज जगामध्ये फिरल्यानंतर एवढेच जाणवते की हिंदुस्थान आपल्याच लोकांचे घाव सहन करीत रक्तबंबाळ होत आहे. आज इथे लोकांना अतिरेकी या शब्दाविरुध्द आवाज उठवणे म्हणजे एका विशिष्ठ समूहाविरुध्द आवाज उठविणे वाटते. अमेरिकेचे उदाहरण पाहिले तर लक्षात येईल की त्यांनी देशातील दहशतवादी हल्ल्याच्या विरोधात लढण्याची तयारी केली, संपूर्ण जगाचे मन वळविले. प्रसंगी आपल्याच नाही तर अगदी दुस-या राष्ट्राच्या भूमीवर जाऊन युद्ध लढले व आंतरीक सुरक्षा कशी चोख आहे याची खात्री तेथील नागरिकांना पटवून दिली.

याच अमेरिकेने दुस-या महायुध्दात पर्ल हार्बर बेटावर केलेला हल्ल्याच्या प्रतिशोधात जपानवर अणुहल्ला करुन त्यांना नामशेष केले होते. याउलट भारताने आपल्या ताब्यातील प्रांत या अतिरेक्यांना अन त्यांच्या पोकळ धमक्यांना घाबरुन गमावले आहेत. पाकिस्तान, बांग्लादेश, अन आता काही नाही केले तर काश्मीरही.

कोणत्याही धर्माचा प्रसार अन त्याचा अतिरेक हे आपण समजून घेतलेच पाहिजे. आज हा धर्मप्रसार चालतो तो आदिवासी ठिकाणी किंवा मागासलेल्या ठिकाणी, जिथे सरकारी यंत्रणा पोहचू शकत नाही. आज पूर्वांचल पाहिले तर कळेल की, तिथे अनेक खेडेगावात ९०% पर्यंत धर्मांतर झाले आहे. अज्ञान, अंधश्रद्धा, गरिबी अन अंतर्गत कलह ह्यांचा गैरफायदा घेऊन हे धर्मांतरण होत आहे. इथे धर्माला नावं ठेवणं हा उद्देश नाही आहे तर त्याच्या या विचित्र रुपाला विरोध करण्याचा प्रयत्न आहे. हिंदूस्थानने आजवर सहिष्णुतेने सर्व धर्मांना स्वीकारलेच आहे. पण त्यातील वाईट भागाला का स्वीकारायचे? ही दहशतवादाची कीड जर ह्या सुजलाम सुफलाम देशात फैलावत असेल, एकात्मतेच्या पीकाचीच नासाडी करत असेल तर ती कीड काढणे आपले कर्तव्य होत नाही का? या अजगराला वेळीच आवरले नाही तर मात्र आपले काय होईल याचा विचार प्रत्येकाने करावा.

– निलेश सकपाळ
१३ – ०८ – २००८

तरुण भारत, आसमंत पुरवणी, सोलापूर येथून प्रकाशित

इंटरनेटवरील मोहमाया

सावधान! कारण हा लेख वाचल्यानंतर तुम्हाला मिळणारे पाच करोड रुपये क्षणात नाहीसे होणार आहेत किंवा तुम्हाला अजून ते मिळाले आहेत हे कळले नसेल तर ते मिळण्याआधीच ‘ओम फट स्वाहाः’ होणार आहेत. कारण नव्याने इंटरनेट वापरणार्‍या किंवा अगदी वर्षानुवर्षे ही टेक्नॉलॉजी वापरणार्‍या पारंगत टेक्नोसेवींनाही भुरळ पाडणारी लाखो पत्रे सध्या एमेल्समधून जगभर फिरत आहेत. काही लोक वाचून हसतात आणि ‘च्यायला आपले नशीब कुठे एवढे बसलेय फळायला?’ असे म्हणून डीलीट नावाचे बटण वापरून यातून सुटका करतात. पण जर तुम्ही खरेच ‘आशावादी’ किंवा ‘लाईफ मे कुछ भी हो सकता है’ अशा विचारांचे असाल, किंवा मग भौतिक आयुष्यात आर्थिक विवंचनेत असाल, रोज देवाकडे मला लॉटरी लागूदे म्हणुन साकडे घालणारे असाल तर मात्र तुमचे अवघड आहे. पण एक मात्र नक्की की आयुष्यातील काही काळ तुम्ही जग जिंकल्याच्या अविर्भावात जगू शकता, कधीही न मिळालेली सारी सुखे स्वप्नात ‘in advance’ खरेदी करून त्यांचा भोग घेऊ शकता, स्वप्नात सार्‍या ठेकेदारांना आठवून त्यांच्या नाकावर टिच्चून त्यांची कर्जे व्याजासहित त्यांच्या तोंडावर फेकून मारू शकता, जर आयुष्याच्या उतरणीवर असाल तर ह्या पडझडीच्या काळात हातात आधार घ्यायला ‘जादूची कांडी’ मिळाल्याच्या सुखनैव विचारात वावरू शकता, उमदे वा धडपडणारे तरुण आता बिझनेस करूनच दाखवतो किंवा आता बघू कोण मला आडवतं ते? अशा तामसी आनंदाचा लचका तोडुन हवेत उडू शकतात, एखादी होतकरु तरूणी आता आईबाबांचे सारे कर्ज फेडून टाकते अन त्यांना माझ्यासाठी खायला लागलेल्या खस्तांतून मुक्त करते अशी आल्हाद स्वप्ने जगू शकते, एखादा मध्यमवर्गीय परीस्थीतीच्या कचाट्यात ओतप्रोत होरपळलेला असताना अशा बक्षिसांच्या येऊ घातलेल्या मृगनक्षत्राच्या बरसातीमुळे आपल्यालाही आता देवाने यातून बाहेर काढायचं ठरवलंय म्हणुन काही काळ ‘त्याच’ परीस्थितीमध्ये हसर्‍या मुद्रेने चालू लागतो, एखादा पीडीत आपल्या आईच्या ऑपरेशनसाठी लागणार्‍या मोठ्या रकमेचा बंदोबस्त झाला म्हणुन जोरात किंचाळु शकतो, उर भरून आल्याने मोकळा होऊन आनंदाश्रू ढाळू शकतो, एखादा शिक्षक आपल्याला पाहिजे तशा विद्यालयाचे धुळ खात पडलेले इरादे पूर्ण झाल्याच्या भावनेने फेर धरून नाचू शकतो, किंवा तुम्ही मला लागलेल बक्षीस माझंच राहूदे, अजून कुणाला त्याचा पत्ता नको लागूदे म्हणून सार्‍या आशाअपेक्षांच्या हिंदोळ्यांवर हेलकावे घेत आतून खुश होऊन बाहेरून मात्र श्यामळु होऊन वावरू शकता. पण अट एकच आहे ती म्हणजे हे सगळे फक्त काही काळ. तुमच्या अपेक्षांची, स्वप्नांची बेडकी फुग फुगणार आणि फट्ट्दीशी तुमच्यासमोर फुटणार, तुम्ही जर आपल्या या आनंदात तुमच्या मित्रमंडळींना, घरच्यांना, हितचिंतकांना सामावून घेतले असेल तर त्यांच्या समोर तुमचा ‘पोपट’ होणार हे अगदी लखलखीत सूर्यप्रकाशाएवढे खरे!

आता सांगायचा मुद्दा असा की सध्या या अशा ‘ईमेल्सचे’ पेव फुटले आहे, रोज लाखो करोडो लोकांना अशा इमेल्स पाठवल्या जातात, त्या अगदी तंतोतंत खर्‍या वाटाव्यात याची पुरेपूर काळजी घेतली जाते, अगदी चिकित्सक बुध्दीच्या वाचकानेही त्याची मोजमाप करुन खात्री करायची ठरवली तर शंभरातून ५०-७० वेळा त्याला ते खरे वाटेल. टेक्नोलॉजी जशी डेव्हलप झाली तशीच तिचा गैरवापर करणार्‍यांचीही संख्या झपाट्याने वाढू लागली. पुढे आपल्या सोयीनुसार ‘इंटरनेट बॅंकिंगची’ सुविधा सार्‍या कॉर्पोरेट लोकांना अन सामान्यांनाही ओळखीची झाली, सवयीची झाली, घर बसल्या किंवा ऑफिसमध्ये टेकल्या टेकल्या माझी सारी बॅंकेची कामे उरकू शकतात, कोणाला पैसे द्यायचे असतील तर तेही करू शकतो, माझी शॉपिंगही आता मी बसल्या बसल्या उरकू शकतो, अगदी दैनंदिनीच्या बर्‍याच गोष्टी आता आम्ही हे इंटरनेट वापरून करू शकतो, इकडे युरोपात तर आम्हला घरातले फर्निचरदेखील इंटरनेटवर पाहून ऑर्डर करावे लगले थोडक्यात काय आपण या इंटरनेट बॅंकिंगच्या आहारी गेलोय किंवा जातोय. यात काहीही वाईट नाही कारण तेवढीच विश्वासार्हता अन तेवढाच भरोसा यात आहे म्हणूनच.

पण याची दुसरी बाजू म्हणजे समाजकंटकांची डोकी यापुढे जाऊन कामे करतात, त्यांनी याचाच फायदा घेऊन सुरु केलेलं हे बस्तान. ज्यामध्ये पहिल्यांदा तुम्हाला इमेल येते की तुम्ही ‘पाच करोड ग्रेट ब्रिटन पाउंडस’ची लॉटरी जिंकली आहे, सहाजिक आहे की पहिला प्रश्न येतो की मी कधी यात सहभागच नव्हता घेतला म्हणून मग लिहीलेलं असत की आम्ही ऑनलाईन लाखो करोडो लोकांचे इमेल आयडी जमा केले अन त्यातून तुमचा आयडी सिलेक्ट झाला, अन विश्वास वाटावा म्हणुन ‘याहू/ एमेसेन / एफबीआय’ अशी जागतिकदृष्ट्या माहीत असलेली अन स्वीकृत असलेली नावे जोडली जातात (जरी तुमचा आयडी जीमेल, रेडीफमेलचा असेल तरीही तुम्हाला ही इमेल येतेच!), अगदी इमेल आयडीसुध्दा ‘मायक्रोसॉफ्ट’चा असतो. जानेवारी २००७ मध्येच मायक्रोसॉफ्ट युके साईट अशाच हॅकर्सनी काबीज केलेली आणि त्यावर ‘सौदी अरेबियाचा’ झेंडा हातात घेतलेल्या लहान मुलीच्या फोटोसहीत अरेबिक भाषेत ‘हिरवा’ मेसेज झळकावला होता. काही काळापूर्वी अशा काही इमेल्स यायच्या वा अजूनही येतात ज्यामध्ये एका आफ्रिकन विधवेचे किंवा एखाद्या आनाथ मुलीचे निवेदन असायचे की माझ्या नवर्‍याने / आई बापाने लाखो करोडो रुपये माझ्या नाववर ठेवले आहेत पण ते मला मिळवता येत नाहीत कारण मला इंग्लिश येत नाही वा मी अजून लहान आहे तर तुम्ही माझ्या तर्फे माझे ‘रिप्रेझेंटिव्ह’ म्हणून काम करून तो पैसा तुमच्या अकाऊंटमध्ये घ्या व मला ट्रांस्फर करा. या ईमेलला तुम्ही रिप्लाय केल्यानंतर प्रथमतः तुमची इत्यंभूत माहिती घेतली जाते, अगदी तुमचे नाव गाव, मोबाईल नंबर, बॅंक अकाऊंट नंबर, जन्मतारीख, जन्मठिकाण इत्यादी. अन मग तुम्हाला पुढे एखाद्या कुरियर वाल्याच्या इमेल आयडीवरून इमेल येतो की तुमची कन्साईनमेंट रेडी आहे अन तुम्हाला फक्त डिपॉझिट म्हणुन काही रक्कम आमच्या अकऊंट मध्ये ट्रांस्फर करावी लागेल एवढेच. अन मग प्रश्न सुरु होतात कि लाखो करोडो रुपयांसाठी काही हजार गेले तर कुठे काय बिघडते किंवा असं इंटरनॅशनल कुरियर येणार म्हणजे खर्च तर होणारच, किंवा आयुष्यात एवढ्या ठिकाणी आपण निरर्थक पैसे घालवले तेव्हा इथे तर आपल्याला करोडो मिळणार आहेत मग इथे का नाही? अन अशा विचाराअंती निर्णय होतो की आपण आपल्या अकाउंटमधुन काही हजार रक्कम तिथे ट्रांसफर करतो अन डोळ्यांत प्राण आणुन सार्‍या स्वप्नांचे अगणित श्वास करून प्रतिक्षा करू लागतो. पण हाय!! शेवटी जे व्हायचे तेच होते, आपले नशीब आपल्याला साथ नाही देत, आपण ते नेहमीचेच म्हणून फसविले गेल्याच्या भावनेने दुःखी होतो, सार्‍या आशा, अपेक्षांच्या चिंधड्या होऊन वावटळात आपल्याभोवती गिरक्या घालू लागतात, आपण आगीतून फुफाट्यात फेकलो जातो, आकाशातून जमिनीवर आदळलो जातो, बुद्धी गहाण ठेवल्याची जाणिव होऊन तडफडु लागतो, मिळालेल्या सर्व माहीतीचा पाठपुरावा करू लागतो, दिलेल्या कुरियर ऑफिसला फोन करतो, कंपनीमध्ये फोन करतो, तो पत्ता व्हेरीफाय करतो, सगळे काही बरोबर असते फक्त तिथे ती नाही तर दुसरी कंपनी अस्तित्वात असते!

‘गुगल’वर सर्च केल्यावर कळते की अरे आपल्या आधी तर हजारो जणांना गंडा घातला आहे, याहू / एमेसेन / एफबीआय सार्‍यांना या प्रकरणाची माहिती आहे अन सगळीकडे उपाययोजना सुरु आहेत अन तरिही आपण फसलो! सगळ्या कंप्लेट नोंदविणार्‍या वेबसाईटसवर याची नोंद आहे, आपला शोध संपतो अन आयुष्याच्या रटाळपणात ‘आणखी एक’ म्हणून आपण सहभागी होतो.

बर्‍याच लोकांसाठी ही गोष्ट इथेच संपते पण प्रश्न पडतो खरेच ही इथेच संपते का?? सामान्यांना या अशा पध्दतीने जगभर गंडा घालवून कुणाला अन काय फयदा होत असेल? आपले बॅंक डिटेल्स आपली इत्थंभूत माहिती इतरांच्या ती काय फायद्याची? मग थोडं ढवळलेलं पाणी शांत झाल्यावर वाटतं की अरे कुणीतरी बेमालूमपणे आपली आयडेंटीटी चोरली आहे, आपली ओळख किंवा आपली सारी माहिती अजूनही कोणालातरी आहे, आपले बॅंकेची सारी माहिती अजूनही कोणाला आहे, सध्या या हॅकिंगच्या जमान्यात एखाद्या बॅंकेच्या इंटरनेट पेजवर जाऊन आपला पासवर्ड शोधणे या धुरंधराना अवघड असू नये, सध्या म्हणे पासवर्ड शोधण्याचेही एकशे एक प्रोग्रॅम मार्केटमध्ये उपलब्ध आहेत. पुढे कुणी जर आपले अकाऊंट वापरून काही ‘ट्रांझॅकशन्स’ केल्या तरी आपल्याला कळणार नाही, अन मग आपले पैसे सुरक्षित नसल्याची जाणीव होते. पण याहीपलिकडे जाऊन मला वाटते की आपले अकाऊंटचे डीटेल्स आपल्या पैशापेक्षाही जास्त महत्वाचे आहेत, आपली कागदोपत्री ओळख कदाचित शारीरिक ओळखीपेक्षा महत्वाची ठरू शकते. तुम्हाला प्रश्न पडला असेल कशी काय? माझ्या बुध्दीला सापडलेली शक्यता अशी की, अहो आज आपली ओळख वापरून भारत किंवा इतर विकसनशील किंवा गरिब देशांमध्ये पासपोर्ट मिळवणे मोठी गोष्ट नाही, सध्या ‘इंटरनॅशनल टेररीझम’चा जमाना आहे, त्यामुळे तुमचा पासपोर्ट सर्वार्थानं इतर कुणीतरी वापरू शकतं, अगदी जेव्हा तुम्ही पहिल्यांदा जर बाहेर गेलात तर तुमची ‘बायोमेट्रीक’ तपासणी होते म्हणजे युरोपात किंवा आखाती देशांमध्येही होतेच, आणि ‘हा पासपोर्ट आणि ही व्यक्ति’ असं समीकरण रुढ होतं, पण ज्या देशांमध्ये ही सुविधा नाही तिथे हा पासपोर्ट अन ही व्यक्ती या समीकरणामध्ये तफावत असू शकते!!! तुमच्या नावावर कुणी कुठेही जाऊन काहीही करू शकते अन शिवाय तुम्ही त्या व्यकतीने वापरलेल्या तुमच्या ओळखीमुळे ट्रेसही केले जाऊ शकता, अगदी जरी तुम्ही ती व्यक्ती नसाल तरी!!! अन ते करणारी व्यक्ती मात्र सही सलामत अजून कुणाचा तरी पासपोर्ट वापरून पुढील कारवाया करु शकते, थोडक्यात काय तुम्ही कालांतराने सिध्द करता की ती व्यक्ती तुम्ही नाही, पण ती व्यक्ती कोण हे देखील कोणाला कळत नाही हेही सत्यच की!! म्हणून सावधान!

दुसरा मुद्दा असा की जेव्हा आपले बॅंकेचे डीटेल्स कुणालातरी मिळतात तेव्हा ते Illegal Transactionsसाठी वापरले जाऊ शकतात, लाखो करोडोंचा काळा पैसा बाहेर देशातून या पद्धतीने देशात आणला जाऊ शकतो, किंवा आणला जातही असण्याची शक्यता नाकारता येत नाही, सध्या इंटरनेट बॅंकिंगमुळे हे सहज शक्य आहे. यावर नक्कीच पुढे चर्चा व्हावी अन शहानिशाही व्हावीच. सामान्य माणसाच्या आकलनापलिकडील ही गोष्ट आहे पण शक्यकोटीतील आहे. म्हणून सावधान!!

नंतरचा मुद्दा असा की जे पैसे या लोकांनी लुबाडलेत त्याचा वापर! आज प्रत्येकालाच हा प्रश्न भेडसावतो की अतिरेकी कारवायांसाठी एवढा पैसा उभारला कसा जात असेल. कदाचित हा देखील एक महत्वाचा सोर्स असू शकेल. कितीतरी लाखो करोडो रुपये या मार्फत लुबाडले जातात अन लुबाडणारे मात्र अजूनही गुलदस्त्यात आहेत त्यामुळे या पैशाचे वितरण कसे आणि कुठून होत असेल हा देखील मैलाचा प्रश्न ठरू शकतो. जर आज दहशतवाद्यांची टेक्नोसेव्ही पिढी समोर येत आहे तर त्यांच्या सुपीक डोक्यातून आलेली ही ‘नासकी’ कल्पना असण्याची शक्यता डावलता येणार नाही. कितीतरी पांढरपेशी यामध्ये सहभागी आहेत अन जगभरात विखुरलेले आहेत अन त्यांचा उद्देश फक्त पैसे लुबाडणे असेल असे मला तरी वाटत नाही, यामागे नक्कीच खुप मोठा उद्देश अन खूप मोठी यंत्रणा कार्यरत असावी असे मात्र राहून राहून वाटते.

सामान्यांनी अशा इमेल्स आल्यानंतर घ्यायची पहिली सावधगिरी म्हणजे या इमेलमधील मजकूर किंवा काही शब्द ‘गुगल’ मध्ये सर्च करावेत जेणेकरून अशा ‘स्कॅम्स’ची माहीती सविस्तररीत्या मिळू शकेल. आणि हो आपली सदसद्विवेकबुद्धी नेहमी जागृत ठेवावी, संतांची शिकवण नेहमी मनात ठेवावी, ‘तुझे आहे तुजपाशी’ या संतवचानाची याद मनात ठेवावी, जगात कोणीही कुणाला फुकट देत नाही, हल्ली मंदिरातही भिकार्‍याला दोन घास देताना मनात लाखांची बियाणे रुजवणार्‍या कलियुगात आपला वावर आहे हे विसरू नये. अन शेवटी इतर कुणामुळे आपण फसलो गेलो याहीपेक्षा आपण स्वतःमुळे फसलो गेलोय याची जाण ठेवावी, माणसाला नेहमी दुःखाचे कारण बाहेर शोधण्याची सवय असते, त्यामुळे हेही ध्यानात असावे कि आपली स्वप्ने आपली असतात ती आपल्यालाच पूर्ण करावी लागतात, अन जर या सार्‍या प्रयत्नांची नांदी असेल तरच आणि फक्त तरच ईश्वरी कृपेचा वरदहस्त आपल्याला साथ देण्यास वेळोवेळी किंवा नेहमीच लाभतो. असल्या क्षुल्लक अन क्षणभंगूर स्वप्नांमध्ये जगण्यापेक्षाही भौतिकतेच्या रखरखीत वाळवंतामध्ये अंगाची लाही लाही करुन घामाची आहूती देऊन आपली भाकरी कमवता आली पाहिजे किंवा तीच कमवावी लागते. तिथे दुसरा कोणताही मार्ग नाही, शॉर्ट कट नाही, आणि लॉटरी तर नक्कीच नाही. लॉटरी खेळून आयुष्याची होळी केलेली लाखो उदाहरणे आपल्यासमोर आहेत, पांडवांनी पटावर स्वतःच्या पत्नीलाही लावलेले आपल्या ऐकिवात आहे मग उगीचच क्षणात श्रीमंत व्हायची स्वप्ने कशाला? स्वतःच्या कर्तृत्वाचा हा असा अपमान कशाला? स्वतःच्या हिमतीवर अन कष्टावर विश्वास ठेवूनच हिंदवी स्वराज्य होते, दोनदा मिळालेल्या जन्मठेपेतून, काळ्या पाण्याच्या कष्टातून सुटका होते, अविरत सेवेच्या ध्यासापायीच कुष्ठरोग्यांसाठी ‘आनंदवन’ उभे राहते.. तेव्हा मित्रांनो लॉटरीचा सहारा घेऊन स्वप्नांचा वेध घेण्यापेक्षाही रक्त आटवून स्वप्नांना आव्हान देऊन बघा… बस्स!! मग सारं तुमचंच आहे!!

(तरुण भारत, आसमंत पुरवणी, सोलापूर) ह्या वृत्तपत्रातून प्रकाशित

क्रांतीज्वाला – कवितेसह प्रकाशित लेख

जय हिंद !!!!!!

.

६२ व्या स्वातंत्र्यदिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा !!!!!